دگرریختی و جنبایی پهنه های گسلی قم، البرز و کوشک نصرت در محدوده شمال قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده فنی مهندسی و علوم پایه، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، دماوند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زمین شناسی، دانشکده فنی مهندسی و علوم پایه، واحد آشتیان، دانشگاه آزاد اسلامی، آشتیان، ایران

چکیده

حوزه درون‌قاره‌ای شمال قم در ایران مرکزی جای گرفته است. راستای عمومی گسل‌های مهم این پهنه شامل گسل قم، البرز و کوشک نصرت، شمال باختر- جنوب خاور بوده و همگی با درازای بیش از 50 کیلومتر تحت تأثیر همگرایی صفحه عربی- اوراسیا، در لرزه‌خیزی و دگرشکلی گستره قم نقش مهمی داشته‌اند. یکی از روش‌های ارزیابی زمین‌ساختی، بهره‌گیری از شاخص‌های زمین‌ریخت‌سنجی است. در این میان، با توجه به ویژگی‌های سنگ‌شناختی و نحوه قرارگیری و پراکندگی حوضه‌ها، شاخص‌های نسبت عرض به ارتفاع دره، هیپسومتری و گرادیان طولی رودخانه برای ارزیابی انتخاب شده و نتایج تحلیل شده‌اند. این داده‌ها، در کنار داده‌های هندسه گسل‌ها و جهت‌یابی تنش توانسته برخی ویژگی‌های زمین‌ساختی گستره را روشن کند. مطالعات زمین‌ریخت‌سنجی، گستره‌های اطراف گسل ساوه و گسل کوشک نصرت در بخش شمال ساوه و همچنین مناطقی از جنوب شهر قم را دارای توان بالاآمدگی نشان می‌دهد. سایر پهنه‌ها بالاآمدگی قابل توجهی ندارند.پایین بودن جنبایی قائم در برآوردهای زمین‌ریخت‌سنجی دلالت بر نبود جنبایی نیست بلکه می‌تواند کارکرد هم‌زمان مؤلفه‌های فشاری و برشی یا همان دگرشکلی خاص ایران مرکزی را نشان دهد. این نوع حرکت با دانستن جهت‌یابی تنش به‌سادگی قابل تفسیر خواهد بود. دگرشکلی برشی- فشاری گستره قم، ناشی از حرکت رو به شمال خاوری ورقه عربی و محدودشدگی ناشی از پوسته سخت خزر است. حرکت‌های راستالغز هم‌زمان با جابه‌جایی معکوس در طول گسل‌ها باعث شکل‌گیری چین‌خوردگی‌هایی نیز شده است. بدون شک، گستره‌ی قم محدوده‌ای است که از نظر مطالعات زمین‌شناسی لرزه‌ای مورد توجه محققین با دیدگاه‌های مطالعاتی متفاوت بوده که مقایسه نتایج این پژوهش‌ها به کشف مجهولات جنبایی گستره کمک کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. Huber, H. (1951) Geology of Parts of the Western Kavir Area and Oil Possibilities of Northern Region No. 2. National Iranian Oil Company Geological Report No. 19, 39 p.
  2. Gansser, A. (1955) New aspects of the geology of Central Iran. Proceedings of Fourth World Petroleum Congress, Section 1/A/5, Carlo Colombo, Rome, 286-305.
  3. Furrer, M.A. and Sonder, P.A. (1955) The Oligo-Miocene marine formation in the Qum region (Central Iran). Proceedings of Fourth World Petroleum Congress, Section 1/A/5, Carlo Colombo, Rome, 270-277.
  4. Babaahmadi, A., Safaei, H., Yassaghi, A., Vafa, H., Naeimi, A., Madanipour, S., and Ahmadi, M. (2010) A study of Quaternary structures in the Qom region, West Central Iran. Journal of Geodynamics, 50(5), 355-367, doi:10.1016/j.jog.2010.04.006.
  5. Walker, R. and Jackson, J. (2004) Active tectonics and late Cenozoic strain distribution in central and eastern Iran. Tectonics, 23(5), doi:10.1029/ 2003tc001529.
  6. Allen, M., Jackson, J., and Walker, R. (2004) Late Cenozoic reorganization of the Arabia-Eurasia collision and the comparison of short-term and long-term deformation rates. Tectonics, 23(2), doi:10.1029/2003TC001530.
  7. Talbot, C. and Aftabi, P. (2004) Geology and models of salt extrusion at Qum Kuh, central Iran. Journal of the Geological Society, 161(2), 321-334, doi:10.1144/0016-764903-102.
  8. Letouzey, J. and Rudkiewicz, J.L. (2005) Structural geology in the Central Iranian Basin. Institut Français du Petrole report F0214001, 79p.
  9. Ehteshami-Moinabadi, M. and Yassaghi, A. (2007) Geometry and kinematics of the Mosha Fault, South Central Alborz Range, Iran: An example of basement involved thrusting. Journal of Asian Earth Sciences, 29(5-6), 928-938.
  10. Morley, C.K., Kongwung, B., Julapour, A.A., Abdolghafourian, M., Hajian, M., Waples, D., and Kazemi, H. (2009) Structural development of a major late Cenozoic basin and transpressional belt in central Iran: The Central Basin in the Qom-Saveh area. Geosphere, 5(4), 325-362, doi:10.1130/ ges00223.1.
  11. Sella, G.F., Dixon, T.H., and Mao, A. (2002) REVEL: A model for recent plate velocities from space geodesy. Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 107(B4), ETG 11-11-ETG 11-30, doi:10.1029/2000jb000033.
  12. Hessami, K. (2002) Tectonic History and Present-Day Deformation in the Zagros Fold-Thrust Belt. Ph.D. Thesis, University of Uppsala, Uppsala, Sweden. Published thesis.
  13. Vernant, P., Nilforoushan, F., Chéry, J., Bayer, R., Djamour, Y., Masson, F., and Tavakoli, F. (2004) Deciphering oblique shortening of central Alborz in Iran using geodetic data. Earth and Planetary Science Letters, 223(1-2), 177-185, doi:10.1016/ j.epsl.2004.04.017.
  14. Nabavi, M.H. (1976) A Preface to Iran’s Geology. Geology Survey and Mineral Exploration of Iran, 109.
  15. Berberian, M. (1976) Documented Earthquake faults in Iran, Rep. 39. Geological Survey of Iran, Tehran.
  16. Nogol-Sadat, A., Ahmadzadeh Heravi, M., Almasian, M., Poshtkuhi, M., and Hushmandzadeh, A. (1993)Tectonic Map of Iran. Scale 1: 1 000 000, Tehran: Geological Survey of Iran.
  17. Omidi, P. (1990) Structural Analysis of Alborz Anticline, North Qom. M.Sc. Thesis, Tarbiat Modares University, 218p. (in Persian).
  18. Baghbani, D., Allahyari, M., and Shakeri. A. (1996) Investigation of Qom Sedimentary Basin and Evaluation of its Hydrocarbon Potential. Geological Rep. 1838, National Iranian Oil Company (in Persian).
  19. Ghalamghash, J., Fonodi, M., and MehrParto, M. (1998) Geological Map of Saveh, 1:100000. Geological Survey of Iran, Tehran.
  20. Elyaszadeh, R., Mohajjel, M., Farahani, B., and Jafari, S.R. (2012) New structural evidence of Alborz Fault (North Qom) evidence for transfer of inversion from central-west alborz faults to the same oriented faults in South Alborz. Journal of Geoscience, 21(83), 13-22 (in Persian), doi:10. 22071/gsj.2012.54511.
  21. Khodaparast, S., Madanipour, S., Enkelmann, E., Nozaem, R., and Hessami, K. (2020) Fault inversion in central Iran: Evidence of post Pliocene intracontinental left lateral kinematics at the northern Iranian Plateau margin. Journal of Geodynamics, 140, 101784, doi:https://doi.org/ 10.1016/j.jog.2020.101784.
  22. Strahler, A.N. (1952) Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin, 63(11), 1117-1142, doi:1130/0016-7606(1952)63[1117:HAAOET]2. 0.CO;2.
  23. Mayer, L. (1990) Introduction to Quantitative Geomorphology: an Exercise Manual. Englewood Cliffs, NJ 07632: Prentice-Hall International, Inc.
  24. Keller, E.A. and Pinter, N. (2002) Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. Upper Saddle River (N.J.): Prentice Hall.
  25. Bull, W.B. (2007) Tectonic Geomorphology of Mountains: A New Approach to Paleoseismology. Blackwell, Malden.
  26. Pérez-Peña, J.V., Azor, A., Azañón, J.M., and Keller, E.A. (2010) Active tectonics in the Sierra Nevada (Betic Cordillera, SE Spain): Insights from geomorphic indexes and drainage pattern analysis. Geomorphology, 119(1) 74-87, doi:10.1016/j. geomorph.2010.02.020.
  27. Merritts, D. and Vincent, K.R. (1989) Geomorphic response of coastal streams to low, intermediate, and high rates of uplift, Medocino triple junction region, northern California. GSA Bulletin, 101(11), 1373-1388, doi:10.1130/0016-606(1989)101<1373 grocst>2.3.co;2.
  28. Burbank, D. and Anderson, R. (2011) Tectonic Geomorphology. 274, doi:10.1002/9781444345063.
  29. Keller, E.A. and Pinter, N. (1996) Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. Prentice Hall.
  30. El Hamdouni, R., Irigaray, C., Castillo, T., Chacón, J., and Keller, E. (2008) Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (Southern Spain). Geomorphology, 96(1-2), 150-173, doi:10.1016/j.geomorph.2007.08.004.
  31. Bull, W.B. and McFadden, L.D. (1977) Tectonic geomorphology north and south of the Garlock Fault, California, In: Doehring, D.O. (Ed.) Geomorphology in Arid Regions. Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, State University of New York, Binghamton, 115-138.
  32. Bull, W.B. (1978) Geomorphic Tectonic Classes of the South Front of the San Gabriel Mountains, California. U.S. Geological Survey Contract Report, 14-08-001-G-394, Office of Earthquakes, Volcanoes and Engineering, Menlo Park, CA.
  33. Silva, P.G., Goy, J.L., Zazo, C., and Azcárate, T. (2003) Faulth-generated Mountain fronts in Southeast Spain: Geomorphologic assessment of tectonic and seismic activity. Geomorphology, 50(1-3), 203-225, doi:10.1016/S0169-555X(02) 00215-5.
  34. Ghorbani, E., Dowlati, A., and Pourkermani, M. (2016) Morphotectonic analysis and dynamics of north-western Central Iran, the Qom-Saveh Basin. Quaternery Journal of Iran, 1(4), 293-306 (in Persian).
  35. Orang, K., Mohajjel, M., and Tajbakhsh, G.R. (2015) Slip sense inversion on the Koushk-e-Nosrat Fault, North Saveh. Journal of Geoscience, 24(1393), 315-328 (in Persian), doi:10.22071/gsj. 2015.43429.
  36. Nogol-Sadat, M.A.A. (1985) Transpressional Structures in Iran; Results of Structural Analysis of Qom Region. Geological Surveying of Iran, Report 55.
  37. Zamani, P. and Hosseini, H. (2008) Geological Map of Qom, 1:100000. Geological Survey of Iran, Tehran.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 مهر 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 28 اردیبهشت 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار